Voorbeelden

Origineel

Út: Oar plak oare tiid – Jetske Bilker

Haadstik 1 Téma fûgel.

By de post siet in kefert fan skept papier, te grut foar in geboartekaartsje en te giel foar in roukaart.  Sokke kaarten krigen we net mear. Mei fjouwer broers oan Durk syn kant en twa susters oan myn kant hie der in tiid west om te brulloftsjen en hie der in tiid west om bern te krijen. Wêr it no tiid foar wie, wist ik net. Jesse siet yn groep 3. Durk hie syn wurk en ik die alles part-time.

Wa o wa?

Uilkje de Jong en Marc Henstra. Koe ik net, it soenen wol guon fan Durk syn wurk wêze. Bliid dogge we jim tynge. Toemar. We sjogge jim oer 15 jier wol wer. Bliid dogge we jim tynge dat we ús leafde foar inoar befestigje sille mei in houlik.

Mimerjend oer Uilkje en Marc, mar mear oer is saneamde hellend flak fan de leafde, krige ik de fyts om Jesse fan skoalle te heljen. Durk en ik hienen ek moaie wurden brûkt op ús troukaart. Doe sille der wol misnken west hawwe mei smeulske gedachten.

Yn ‘e ruten fan ‘e huzen yn ‘e doarpsstrjitte beseach ik myn wjerspegeling. Net útsakke en net griis. Sa fier sa goed, mei tank oan de gymjuf fan tiisdeis en de pakjes blond fan de drogist.

Nei fjouwer jier wolle we, Durk Nammensma en Swaantsje Tysma no de lapen gearsmite.

we wiene noch ridlik tefreden, tocht ik.

By it muorke stie allinne Gretha troch har swarte bril te koekeloeren nei de lokalen. Hie ik sa hurd fytst?

`Hoi Swaantsje,’ sei se en knikte my ta.

`Hoi Gretha.’

Dêr bleau it by. Mei guon minsken hat men dat. Mei oaren hawwe jo it oer de tún en mei wer oaren bliuwt it petear beheind ta it waar.

Gretha wie de mem fan Jordi dy’t by Jesse yn ‘e groep siet. Har dochter Samantha die groep 6 foar de twadde kear en wie de skrik fan ‘e skoalle. Se wiene út Gytsjerk kommen en wennen hjir sa’n trije jier. Der hie wat west mei dy oare skoalle, mar ik wist it fijne der net fan. It like in bleu fanke mei har twa ljochte spjochtige sturtsjes en tinne skonkjes. Ien kear hie Jesse by Jordi boarte, mar dat hie gjin fierdere boartersôfspraken opsmiten. Ik hie der ek noch noait yn ‘e hûs west. Eins like Gretha my wol aardich. Op ien of oare manier hearde se net echt by it doarp mei har lange jurken en opstutsen hier en dat stadichoan griis waard.

Al gau kamen ek de oare memmen en in pear beppes oanrinnen. It measte praat gie oer it waar, dat waarm wie foar de tiid fan ’t jier. Doe gienen de doarren fan de skoalle iepen en de bern stoden derút. Ik besocht Jesse, dy’t altyd kalm de skoalle útgie, te ûnderskieden. Meastal hie er noch in neipraatsje mei juf Martsje, syn grutte freondin. Der wie altyd noch wol wat apart mei har te besprekken en Martsje skeen dat wol aardich te finen. Se harke him altyd mei geduld oan.

Mar no kaam er der al oan. In papier yn de hân, hoeden foar him úthâldend omdat de wyn der net ûnder komme mocht. Hy stapte yn ien kear op my ôf en ik seach oan de lytse rimpel boppe syn grize eagen (Durk sines) dat er him ûngerêst makke.

`Mem, ik moat fan ‘e middei in fûgel wêze. Hat mem ek klean foar in fûgel?’

`Hè?’

Ik wist fan neat. Hie ik wat mist?

`Tema fûgel,’ foege Akelei Brandsma my ta. `Witst dat net mear, Swaantsje? We hawwe der trije wiken lyn in papierke oer krigen.’

`O, dat…’ liigde ik en besocht te sjen as leinen by ús thús de fûgelklean foar it gripen. Ik aaide Jesse oer it hier. `Hoe wie it, jong?’

Jesse, dy’t wol yn ‘e rekken hie, dat dy fûgels my folslein troch it sin gien wienen seach my mei in sekere ôfstân oan en dêr hearde by dat er gjin antwurd joech.

`Wat hast dêr foar papier?’

Hy joech it my en seach stúmsk de oare kant op. It wie in fel mei twa kolommen wurden: vogel en vliegen, kreas opskreaun troch Jesse mei no en dan in korrizjearjend boochje fan Martsje.

Ik knibbele by him del en flústere him yn ’t ear: `It komt wol goed, hear fint.’

Hy seach my oan, de ûnderlippe in ein foarút.

`Mem makket in moaie fûgel fan dy.’

`Ja?’ frege er, noch net hielendal gerêst.

`Tuerlik,’ wappere ik myn panyk fuort, `Kom mar, we sille achter dy fûgel oan.’

`Mem sei dochs dat Mem al wat hie…?’

`Nee,’ moast ik him teloarstelle, `Mem hat noch neat, mar mem wist wol wat.’

`Wat dan?’

`Nou,’ begûn ik alfêst te ymprovisearjen, `wat is no typysk foar in fûgel?’

`Dat er fleane kin,’ sei myn soan.`en dat er fearren hat. Max komt fan ‘e middei mei fearren en Jordi sei dat er fan ‘e middei fleane soe.’

Dat begûn al goed. De moed sonk my yn ‘e skuon. Wêrom seach ik dat jonkje syn tas noait goed nei op briefkes? Achterôf wist ik wol dat ik de oaren der oer praten heard hie. Ien kear yn ‘e safolle tiid wie der in temamiddei. Dan moasten der dingen meinommen wurde fan hûs. Jesse skarrele dy altyd sels by-inoar.  Ferklaaid as fûgel. Hie men oait?

Ik soe fuort mar even by Margryt del. Har souder lei fol mei gekke dingen. Har eigen bern wienen al fan ‘e basisskoalle ôf, dy hienen al dy mâlichheden al achter de rêch en sij hie alles bewarre mei dat bekende idee fan `men wit mar noait’. De ôfrûne jierren hie se dy sin útbreide kinnen mei `oft Swaan it ek brûke kin’.

Mar Margryt wie net thús en ik koe fansels net by har op ‘e souder begjinne te strunen. Doe’t we hast thús wienen – of krekter, doe’t we by de krystbeam wienen dy’t Sjoerd en Harmke yn harren tún set hienen, skeat my dat Jesse op it skoalkrystfeest in ingel west hie.

`Ja, no en?’ antwurde Jesse myn gejubel.  `Ik moat in fûgel wêze.’

`Ik haw doe dochs wjukjes foar dy makke,’ rôp ik, bliid mei dizze fleaneigenskip fan in ingel.

`Mar dy binne wyt!’ sei er wanhopich. Ik koe riede hoe’t er syn pupillen nei boppen draaide. Dat die er faker de lêste tiid en meastal fûnen we it leuk.

`Der binne ek wite fûgels,’ besocht ik him del te bêdzjen, `Mem har namme is eins ek in fûgel….  ’ We wienen thús en achterhûs helle ik him mei in swaai fan ‘e fyts. Hy seach ûngelokkig en ûngeduldich mei sa’n domme mem dy’t ek noch neamd wie nei in fûgel.

`Dowen, seefûgels, wite papegaaien, kaketoes…’ Ik stie der sels ek fersteld fan dat der safolle wite fûgels wienen. Kearde it lot him ynienen ten geunste fan my? No Jesse noch.

`Mar in ingel kin syn wjukjes net op syn rêch teare en dat docht in fûgel meastal wol,’ brocht er der mei in serieuse rimpel boppe de noas tsjin yn.

`Bist no net bliid dat we wjukken hawwe?’ goaide ik it op in oare toer.`dat is dochs wol it belangrykste fan in fûgel. As we dij dy opplakke bist fuort in fûgel.’

Ik strekte myn eigen earms achter my, fielde my mear ingel as fûgel.

`En dan meitsje we noch in snaffel fan karton,’ besocht ik him enthûsjast te krijen.

Hy loek oan de skouders.

`Ik wol net in wite fûgel dy’t fljocht wêze,’ sei er dimmen. `Ik wol graach in brune fûgel wêze dy’t op de grûn stiet.’

De fûgel stie al yn ‘e details op syn netflues. Oan my de útfiering.

`Wat foar fûgel wolst dan wêze?’

Hy sei wat mar ik hearde it net.

`Wat seist, fint?’

Ik hearde it wer net en bûgde my nei him ta.

`In ûle,’ flústere Jesse.

Fansels. Ik joech him in tút.

`Der binne ek snie-ûlen witst dat wol? Dy binne hielendal wyt. Ik sil in plaatsje fan sa’n wite snie-ûle foar dy opsykje. En dan meitsje ik gau in pear earkes foar dy, want in ûle hat hiele moaie lytse earen. Ast dy opsetst, kin elk sa sjen datst in ûle bist.’

Hy like min of mear oertsjûge.

En nei’t ik him – tusken de stikjes bôle mei pindakaas troch – kartonnen earkes oan in illestykje op ‘e holle set hie en mei in dikke stift twa hiel echte ûle-wynbrauwen op it sachte hûdsje fan syn foarholle tekene hie, sette ik him achter op ‘e fyts en reesde nei skoalle. De wjukken hie ik yn in plestik tas oer it stjoer hingjen. We wienen justjes te let. De oare fûgels sieten al seach ik doe’t ik Jesse syn ûlewjukjes op ‘e rêch bynde. `Dach myn leaf ûltsje,’ sei ik sacht en hy draafde nei syn stoel.

En doe foel Uilkje de Jong op har plak.

Ultsje.

Ulie mei de oe fan ûle.

Ulie de Jong.

Nochal logysk dat ik Ulie net út dy kaart helle hie. Dat hie se der wol even yn in koart briefke by skriuwe kinnen. En dat se fan harsels Hoogeweg hiet, dat koe ik ek net witte. Ik koe allinne mar in Ulie de Jong.

Stadich en yn gedachten fytste ik lâns in omwei nei hûs. Ulie en Korné wienen dus útinoar. Ulie hie in oar. Miskien Korné ek wol. Sûnt se twa jier lyn ferhuze wienen, hienen we gjin kontakt mear hân. Sa giene dy dingen. Ik hie harren earst ferskriklik mist. Noait mear delkachelje op in saaie sneintemiddei, noait mear jûns samar oankomme mei in ferlechje mar eins om in praatsje en in pilske.

Se wienen nei Ljouwert gien. Harren beide famkes gienen nei it gymnasium en dy hienen hjirwei altyd skoften ûnderweis west op ‘e fyts. Boppedat hie Ulie har wurk yn Snits en no’t de bern nei skoalle wienen, woe se wer mear oeren meitsje. Korné die wat faachs yn ‘e hannel, ik wist noait wat, mar wie yn alle gefallen ek net bûn oan it doarp. En miskien hienen se it hjir wol besjoen. Se kamen hjir oarspronklik ek net wei.

Uilkje Hoogeweg.

Hoe stie it der ek alwer? Us leafde befêstigje mei in houlik. En wa wie dan Marc Henstra? Dy wie der doe noch net. En hoe gie it no mei Korné? En dy famkes, Tamarinde en Sjoukje, wêr gienen dy no hinne? En wêrom gjin adreswiziging en wol in troukaart stjoere?

Thús rûn ik daalks nei it taffeltsje dêr’t de kaart en in brief fan it enerzjybedriuw lei. Ik helle de kaart wer út it kefert en beseach mei oare eagen de foarkant, de letters en de wurden. Gjin spoar fan fertriet en leed. Net in teken fan in earder leven en in eardere troukaart. As wie it har earste kear.

Ik begûn de itenstafel op te romjen en kaam it oerbleaune karton fan de ûle-earen fan Jesse tsjin. Mei stikjes en bytsjes hie ik út him krije kinnen dat se fan ‘e middei allegearre meidwaan soe mei in grut toanielstik dêr’t in soad fûgels by nedich wienen.

Vertaling

Uit: Andere plaats andere tijd – Jetske Bilker

Hoofdstuk 1: Thema vogel

Bij de post zat een envelop van geschept papier, te groot voor een geboortekaartje en te geel voor een rouwkaart. Een trouwkaart? Die kregen wij niet meer. Met de vier broers van Dirk en mijn eigen twee zussen was er een tijd geweest om bruiloften te vieren en was er een tijd geweest om kinderen te krijgen. Waar het nu tijd voor was, wist ik niet. Jesse zat in groep drie. Dirk had zijn baan en ik werkte parttime.

Wie o wie?

Ulinde Hoogeweg en Marc Henstra. Nooit van gehoord; vast een collega van Dirk. Met blijdschap delen wij jullie mee. Nou, nou! Over vijftien jaar spreken we elkaar wel weer. Dat wij onze liefde willen bezegelen met een huwelijk.

Mijmerend over Ulinde en Marc, maar meer over het zogenaamde hellende vlak van de liefde, pakte ik mijn fiets om Jesse van school te halen. Ook Dirk en ik hadden mooie woorden gebruikt op onze trouwkaart. Ook toen zullen er wel mensen zijn geweest die er het hunne van dachten.

In de ramen van de huizen in het dorp zag ik mijn fietsende spiegelbeeld. Niet uitgezakt en niet grijs. So far so good, met dank aan de gymjuf van de dinsdag en de pakjes blond van de drogist.

Na vier jaar samenwonen willen wij, Dirk Nammensma en Zwaantje Tijsma, in het huwelijksbootje stappen.

We waren nog altijd redelijk tevreden, bedacht ik.

Bij het muurtje stond alleen Gretha door haar zwarte bril naar de lokalen te koekeloeren. Had ik zo hard gefietst?

‘Hallo Zwaantje,’ zei ze en knikte me toe.

‘Hallo Gretha.’

Daar bleef het bij. Met sommige mensen heb je dat. Met anderen klets je over de tuin, met weer anderen blijft het bij een praatje over het weer.

Gretha was de moeder van Jordi, die bij Jesse in de groep zat. Haar dochter Samantha deed groep 6 voor de tweede keer en was de schrik van de school. Ze waren uit Giekerk gekomen en woonden hier nu een jaar of drie. Er was iets voorgevallen op haar vorige school, maar het fijne wist ik er niet van. Het leek een verlegen meisje met haar twee blonde piekerige staartjes en haar spillebeentjes. Eén keer had Jesse bij Jordi gespeeld, maar dat had geen nieuwe speelafspraken opgeleverd. Ik was ook nog nooit bij hen thuis geweest. Eigenlijk leek Gretha me wel aardig. Op de een of andere manier hoorde ze niet echt bij het dorp met haar lange jurken en opgestoken haar, dat langzamerhand grijs begon te worden.

Al snel kwamen ook de andere moeders en een paar oma’s aanlopen. De meeste gesprekken gingen over het weer, dat het warm was voor de tijd van het jaar. Toen zwaaiden de deuren van de school open en kwamen de kinderen naar buiten rennen. Ik probeerde Jesse, die altijd rustig de school uitliep, te onderscheiden. Meestal maakte hij nog een praatje met juf Martje, zijn grote vriendin. Er was altijd nog wel iets apart met haar te bespreken en Martje leek dat wel leuk te vinden. Ze luisterde altijd geduldig naar hem.

Maar nu kwam hij er al aan. Hij had een blad papier bij zich dat hij voorzichtig voor zich uit hield omdat er geen wind onder mocht komen. Hij stapte meteen op me af en ik zag aan de kleine rimpel boven zijn grijze ogen (Dirk z’n ogen) dat hij zich zorgen maakte.

‘Mama, ik moet vanmiddag een vogel zijn. Heb je ook kleren voor een vogel?’

‘Hè?’

Ik wist van niks. Had ik iets gemist?

‘Thema vogel.’ Dat was Akelei Brandsma. ‘Weet je dat niet meer, Zwaantje? We hebben er drie weken geleden een briefje over gehad.’

‘O, dat…’ loog ik en probeerde te kijken alsof bij ons thuis de vogelkleren al lang klaar lagen. Ik streek Jesse over zijn haar. ‘Hoe was het op school*?’

Jesse, die wel doorhad dat ik die vogels helemaal vergeten was, keek me met enige reserve aan en gaf geen antwoord.

‘En wat heb je daar voor papier?’

Ik pakte het blad terwijl hij demonstratief de andere kant opkeek. Op het papier stonden de woorden vogel en vliegen, netjes in twee kolommen onder elkaar opgeschreven door Jesse, met hier en daar een corrigerend boogje van Martje. Ik hurkte naast hem neer en fluisterde in zijn oor: ‘Het komt wel goed, hoor.’

Hij keek me aan en stak zijn onderlip naar voren.

‘Mama maakt een mooie vogel van jou.’

‘Ja?’ vroeg hij, nog niet helemaal gerust.

‘Tuurlijk,’ blufte ik mijn paniek weg. ‘Kom maar, wij gaan op zoek naar die vogel.’

‘Maar je zei toch dat je al iets had?’

‘Nee,’ moest ik hem teleurstellen, ‘maar ik heb wel een idee.’

‘Wat dan?’

‘Nou,’ begon ik vast te improviseren, ‘wat is er nou typisch voor een vogel?’

‘Dat ie kan vliegen,’ zei mijn zoon, ‘en dat ie veren heeft. Max komt vanmiddag met veren en Jordi zei dat hij vanmiddag ging vliegen.’

Dat begon al goed. De moed zonk me in de schoenen. Waarom controleerde ik zijn tas ook niet beter op briefjes? Achteraf herinnerde ik me dat ik de anderen er wel over had horen praten. Eens in de zoveel tijd was er een themamiddag op school. Dan moesten de kinderen spullen van thuis meebrengen. Jesse zocht die altijd zelf bij elkaar. Maar nu moesten er dus kleren komen. Verkleed als vogel. Hoe verzin je het!

Ik kon wel even bij Margriet langs gaan. Die had de gekste dingen op zolder liggen. Haar eigen kinderen waren al van de basisschool af, die hadden al die onzin al achter de rug, maar ze had wel alles bewaard met het idee van ‘je weet maar nooit’. De laatste jaren was daar aan toegevoegd: ‘…of Zwaan er nog iets mee kan.’

Maar Margriet was niet thuis en ik kon natuurlijk niet zomaar op haar zolder gaan rondscharrelen. Toen we bijna thuis waren – of om precies te zijn, toen we langs de kerstboom reden die Sjoerd en Harmke in hun tuin hadden geplant – schoot me te binnen dat Jesse op het schoolkerstfeest engel was geweest.

‘Ja, nou en?’ klonk achter mij Jesses lauwe reactie op mijn gejubel, ‘ik moet een vogel zijn.’

‘Ik heb toen toch vleugels voor je gemaakt,’ riep ik, blij met de vliegeigenschap van engelen.

‘Maar die zijn wit!’ zei hij wanhopig. Ik kon raden hoe hij met zijn pupillen draaide. Dat deed hij vaker de laatste tijd en meestal vonden we het leuk.

‘Er zijn ook witte vogels,’ probeerde ik hem gerust te stellen. ‘Mama ’s naam is toch ook een witte vogel.’

We waren thuis en ik tilde hem met een zwaai van de fiets. Hij keek ongelukkig en ongeduldig met zo’n domme moeder die ook nog naar een vogel was genoemd.

‘Duiven, meeuwen, witte papegaaien, kaketoes…’ Ik stond er versteld van dat er zoveel witte vogels waren. Keerde het lot zich ten gunste van mij? Nu Jesse nog.

‘Maar een engel kan zijn vleugels niet op zijn rug vouwen en dat doet een vogel meestal wel,’ bracht hij er met een serieuze frons boven zijn neus tegenin.

‘Ben je nou niet blij dat we vleugels hebben?’ gooide ik het over een andere boeg. ‘Dat is toch het belangrijkste van een vogel. Als we die op je rug plakken, ben je meteen een vogel.’

Ik strekte mijn eigen armen achter me en voelde me meer engel dan vogel.

‘En dan maken we nog een snavel van karton,’ probeerde ik hem enthousiast te maken.

Hij haalde zijn schouders op.

‘Ik wil geen witte vogel die vliegt zijn,’ zei hij zacht. ‘Ik wil graag een bruine vogel zijn die op de grond staat.’

De vogel stond al tot in detail op zijn netvlies. Aan mij de uitvoering.

‘Wat voor vogel wil je dan zijn?’

Hij zei iets, maar ik verstond het niet.

‘Wat zeg je, lieverd?’

Ik hoorde het weer niet en boog me naar hem toe.

‘Een uil,’ fluisterde Jesse.

Natuurlijk. Ik gaf hem een zoen.

‘Er bestaan ook sneeuwuilen, weet je dat? Die zijn helemaal wit. Ik zal een plaatje van zo’n witte sneeuwuil voor je opzoeken. En dan maak ik snel een paar oortjes voor je, want een uil heeft hele mooie kleine oren. Als je die opzet, ziet iedereen meteen dat je een uil bent.’

Hij leek min of meer overtuigd.

En nadat ik – tussen de boterhammen met pindakaas door – kartonnen oortjes aan een elastiekje op zijn hoofd had gezet en met een dikke stift twee heuse uilenwenkbrauwen op de zachte huid van zijn voorhoofd had getekend, zette ik hem achter op de fiets en racete naar school. De vleugels zaten in een plastic tas aan het stuur. We waren iets te laat. De andere vogels zaten al zag ik, terwijl ik Jesses uilenvleugeltjes op zijn rug vastbond. ‘Dag lief uiltje van me,’ zei ik zacht en hij rende naar zijn stoel.

En toen viel Ulinde Hoogeweg op haar plek

Uiltje.

Uilkje.

Ulinde, dat moest Uilkje zijn.

Uilkje de Jong.

Nogal logisch dat ik niet meteen aan Uilkje had gedacht. Ze had er wel even een kort briefje bij mogen doen. Dat haar meisjesnaam Hoogeweg was, kon ik niet weten. Ik kende alleen maar een Uilkje de Jong.

Langzaam en in gedachten fietste ik met een omweg naar huis. Uilkje en Corné waren dus uit elkaar. Uilkje had een ander. Misschien Corné ook wel. Sinds ze twee jaar geleden waren verhuisd, hadden we geen contact meer gehad. Zo gingen die dingen. Ik had hen eerst ontzettend gemist. Nooit meer even binnenwippen op een saaie zondagmiddag, nooit meer ’s avonds zomaar langsgaan met een smoesje maar eigenlijk voor een praatje en een pilsje.

Ze waren naar Leeuwarden vertrokken. Hun beide dochters gingen naar het gymnasium en dat was hier vandaan een heel eind fietsen. Bovendien werkte Uilkje in Sneek en nu de kinderen naar de middelbare school gingen, wilde ze weer meer werken. Corné deed iets vaags in de handel, ik wist nooit precies wat, maar hij was in elk geval niet gebonden aan het dorp. En misschien hadden ze het hier ook wel bekeken. Ze kwamen hier oorspronkelijk ook niet vandaan.

Ulinde Hoogeweg.

Hoe stond het er ook al weer? Onze liefde bezegelen met een huwelijk. En wie was dan Marc Henstra? Die was er toen nog niet. En hoe zou het nu met Corné gaan? En die dochters, Tamarinde en Sjoukje, waar gingen die nu naartoe? En waarom geen adreswijziging en wel een trouwkaart?

Thuis liep ik meteen door naar het tafeltje waarop de kaart en een brief van het energiebedrijf lagen. Ik haalde de kaart weer uit de envelop en bekeek met andere ogen de voorkant, de letters en de woorden. Geen spoor van verdriet en leed. Geen enkel teken van een eerder leven en een eerdere trouwkaart. Alsof het haar eerste keer was. Ik begon de tafel op te ruimen en kwam de restanten van het karton van Jesses uilenoren tegen. Met stukjes en beetjes had ik uit hem kunnen krijgen dat ze vanmiddag allemaal samen een groot toneelstuk zouden opvoeren waarbij veel vogels nodig waren.